Mamy ją, zanim się urodzimy, ale zaczynamy się nią interesować, gdy pojawiają się problemy z zajściem w ciążę. Kiedy rezerwa jajnikowa się kończy, już niewiele można zrobić. Gdy kobieta, która chce starać się o dziecko, zastanawia się, co najpierw powinna zbadać, odpowiedź jest jedna: zacznij od AMH i sprawdź, ile ci zostało czasu. Przeczytaj, co musisz wiedzieć o rezerwie jajnikowej.
https://www.chcemybycrodzicami.pl/wp/wp-content/uploads/2016/07/pop-up-foto.jpg
Chcemy być z Tobą w kontakcie, zapisz się do newslettera, aby otrzymywać wartościowe informacje.
Przygotujemy dla Ciebie coś ciekawego i możesz być pewna, że nie zasypiemy Cię mailami.
Rezerwa jajnikowa to pula pierwotnych pęcherzyków jajnikowych zawierających niedojrzałe komórki jajowe. Całkowita liczba pęcherzyków jajnikowych powstaje w trakcie życia płodowego dziecka. W momencie, w którym dziewczynka osiąga wiek dojrzewania, liczba pęcherzyków płodowych w obu jej jajnikach wynosi 300–400 tysięcy. W każdym cyklu pewna grupa pęcherzyków jest „rekrutowana” w celu owulacji, czyli uwolnienia dojrzałej komórki jajowej przez jeden z nich. Wszystkie pozostałe pęcherzyki, które biorą udział w tym „wyścigu”, już nie wracają do rezerwy – ulegają degeneracji (czyli obumierają), w związku z czym z roku na rok ich liczba maleje (o ok. 13–14 tysięcy w ciągu roku).
Każdy pierwotny pęcherzyk jajowy zawiera niedojrzałą komórkę jajową. Jeśli bierze on udział w owulacji, to pod wpływem hormonów zaczyna rosnąć. Z wielu pęcherzyków w cyklu jeden z nich staje się pęcherzykiem dominującym i pęka, gdy osiągnie właściwy rozmiar. Dzięki temu pęknięciu komórka jajowa uwalnia się z pęcherzyka, a pozbawiona jego osłony staje się gotowa do zapłodnienia dla plemnika.
Wszystko o rezerwie jajnikowej. Metody oceny rezerwy jajnikowej
Dwie najważniejsze metody oceny rezerwy jajnikowej to:
- ocena ultrasonograficzna – tzw. ocena liczby pęcherzyków antralnych (AFC). Takie badanie USG wykonuje się na początku cyklu. Na podstawie liczby pęcherzyków na początku cyklu jesteśmy w stanie w dużej mierze ocenić rezerwę jajnikową i tzw. potencjał rozrodczy jajników;
- metoda laboratoryjna, biochemiczna – polega na ocenie stężenia substancji nazywanej hormonem antymüllerowskim (AMH) – czyli właśnie badanie stężenia AMH. Hormon ten jest produkowany wyłącznie przez pierwotne pęcherzyki jajnikowe i nie jest zależny od fazy cyklu. Co ważne, poziom AMH zmienia się z wiekiem kobiety, toteż przy jego ocenie należy zawsze odnieść się do wartości referencyjnych dla konkretnego przedziału wiekowego. Jest to najbardziej czuła i wiarygodna metoda oceny rezerwy jajnikowej.
Jak ocenia się liczbę pęcherzyków antralnych? Badanie USG
Lekarz, za pomocą aparatu USG, sprawdza, ile pęcherzyków o średnicy 2–8 mm, gotowych do wzrostu pod wypływem hormonów wydzielanych przez przysadkę, znajduje się w jajniku.
Mniej niż 5 pęcherzyków antralnych oznacza niską rezerwę jajnikową.
Rezerwa jajnikowa a badanie stężenia AMH
Jak się przygotować do badania AMH?
- Materiałem do badania AMH jest krew – warto wcześniej napić się wody.
- Nie musisz być na czczo.
- Możesz je wykonać o dowolnej porze dnia.
- Na wynik i poziom badania AMH nie ma wpływu dzień cyklu.
Cena badania AMH
Uwaga! Nie każde laboratorium wykonuje badanie AMH. Wymaga ono bowiem specjalistycznego sprzętu. Możesz je wykonać w dużych laboratoriach lub w klinikach leczenia niepłodności.
Cena różni się w zależności od miejsca wykonywania badania i wynosi od 100 zł (w mniejszych miastach i laboratoriach), przez średnią cenę 150 zł, do 180 zł (duża klinika w stolicy).
Wynik badania AMH. Wysokie AMH, niskie AMH: interpretacja
Wysoka rezerwa jajnikowa – duży wynik nie zawsze może być powodem do radości. W przypadku AMH zbyt wysokie stężenie może wskazywać na PCOS (zespół policystycznych jajników), który często bywa przyczyną niepłodności.
Niska rezerwa jajnikowa, mimo że niepokojąca, nie oznacza, że nie mamy szans na ciążę. Jeśli wyszedł ci poziom AMH poniżej normy dla wieku, oznacza to na ogół, że:
- szansa na ciążę jest niższa niż u rówieśniczek z prawidłowym poziomem hormonu AMH,
- nie zostało Ci zbyt dużo czasu na zajście w ciążę – nie warto odwlekać decyzji,
- powinnaś zaniechać (albo chociaż dobrze się nad tym zastanowić) stosowania metod o niskiej skuteczności (np. wielomiesięczne obserwacje cyklu, stymulacje owulacji z próbami naturalnego zachodzenia w ciążę, inseminacje). Stosowanie tych metod to w takim przypadku strata czasu, każda nieudana próba to prawdopodobne obniżenie Twojej rezerwy jajnikowej,
- odpowiedź jajników na stymulację lekami może być nieprawidłowa, za słaba – zapewne będziesz wykazywać zwiększone zapotrzebowania na leki.
CZYTAJ RÓWNIEŻ: AMH – laboratoryjny parametr szczęścia rodzicielskiego
Czy wiesz, skąd się bierze rezerwa jajnikowa?
Już w momencie zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik (który zawiera albo chromosom X, albo chromosom Y) wiadomo, czy dziecko, które się urodzi, będzie dziewczynką czy chłopcem. W 5. miesiącu ciąż żeński płód ma w swoich jajnikach wiele milionów pęcherzyków pierwotnych (czyli oocytów I rzędu otoczonych pojedynczą warstwą płaskich komórek ziarnistych). Przypominamy, że w 5. miesiącu ciąży przyszła dziewczynka mierzy ok 18–20 cm i waży ok. pół kilograma. Liczba tych pęcherzyków zmniejsza się do okresu dojrzewania, niezależnie od cyklu miesiączkowego. Po pierwszej miesiączce ich liczba nadal się zmniejsza w miarę proporcjonalnie. Po ok. 450 owulacyjnych cyklach miesiączkowych (czyli ok. 37 lat), osiąga liczbę poniżej 1000, niezdolnych do dalszego rozwoju, pęcherzyków pierwotnych (w okolicach 50 roku życia).
Trudno to sobie wyobrazić, ale proces powstawania naszych komórek rozrodczych, czyli rezerwy jajnikowej, zaczyna się na bardzo wczesnym etapie rozwoju zarodkowego.
Ok. 18 dnia po zapłodnieniu komórki pojawiają w ścianie pęcherzyka żółtkowego. Między 5. a 8. tygodniem przemieszczają się wobec jelita pierwotnego, następnie stają się niedojrzałymi komórkami jajowymi (oogonia). Począwszy od 12 tygodnia ciąży te niedojrzałe komórki jajowe wchodzą w fazę I podziału i stają się oocytami I rzędu (forma spoczynkowa). Każdy z tych oocytów otoczony jest jedną warstwą komórek ziarnistych. Proces ten osiąga swoje apogeum w połowie ciąży. W takiej formie komórki jajowe (oocyty) pozostają aż do okresu pokwitania, kiedy to dostaną hormonalny sygnał do dojrzewania.
Przypominamy jednak: liczba komórek jajowych już jest ustalona i dziewczynka (a później kobieta) nie może jej zwiększyć.
ZOBACZ RÓWNIEŻ: 6 rzeczy, które powinnaś wiedzieć o mrożeniu komórek jajowych
Wszystko o rezerwie jajnikowej. Badania AMH i FSH – najlepiej wykonać je razem!
Pisząc o rezerwie jajnikowej, nie można pominąć drugiego ważnego hormonu: FSH.
Czym jest FSH? To hormon folikulotropowy, który jest wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. FSH u kobiet jest odpowiedzialny za stymulację rozwoju pęcherzyków jajnikowych, począwszy od rozpoczęcia okresu pokwitania. Do jego głównych funkcji wlicza się pobudzanie do dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i produkcji estrogenów.
Ze względu na działanie FSH, sprawdzając swoją płodność, warto wykonać oba badania: oznaczyć poziom AMH oraz FSH.
Wydzielanie FSH w przypadku kobiet jest ściśle zależne od fazy cyklu miesiączkowego i wahania tego poziomu są różne na różnym etapie cyklu.
Jak się przygotować do badania FSH?
- Materiałem do badania jest krew.
- Na pobranie krwi należy zgłosić się w godzinach porannych.
- Nie musisz być na czczo. Bezpośrednio przed badaniem krwi dozwolone jest wypicie niewielkiej ilości wody.
- Bezpośrednio przed pobraniem wskazany jest 15-minutowy odpoczynek.
- Badanie zaleca się wykonywać między 2. a 5. dniem cyklu miesięcznego lub wg zaleceń lekarza.
Cena badania FSH
W zależności od miejsca wykonywania badania cena może wahać się od 20 do 40 zł. W niektórych klinikach badanie FSH jest częścią większych pakietów badań. Cena za taki badań może sięgać nawet kilkuset złotych.
Co mówią wyniki FSH? Wysoki poziom FSH, niski poziom FSH: interpretacja
Wysoki poziom FSH najczęściej dotyczy kobiet w przypadku:
- pierwotnej niedoczynności jajników,
- PCOS,
- zespołu Turnera,
- niedoboru enzymu 17-alfa-hydroksylazy,
- stosowania chemioterapii,
- stosowania napromieniowania w okolicy miednicy mniejszej,
- menopauza i okres perimenopauzalny.
Zmniejszone stężenie FSH u kobiet może oznaczać:
- niedoczynność przysadki mózgowej, która z kolei prowadzi do wtórnej niedoczynności jajników i przedwczesnej menopauzy.
SPRAWDŹ TAKŻE: Kalkulator badań hormonalnych, w tym AMH i FSH
Wiek i poziom AMH a szansa na urodzenie dziecka po 1. cyklu z agonistą GnRh
| AMH ng/l |
|
|
<0,4 |
0,4–0,8 |
0,8–1,6 |
1,6–2,8 |
>2,8 |
| Wiek w latach |
<31 |
16% (8–29%) |
25% (15–39%) |
31% (21–43%) |
32% (22–45%) |
34% (24–46%) |
| 31–35 |
15% (8–28%) |
24% (15–37%) |
30% (20–11%) |
32% (21–43%) |
33% (23–46%) |
| 36–38 |
14% (7–26%) |
23% (13–35%) |
28% (18–40% |
29% (20–42%) |
31% (21–44%) |
| 38–40 |
11% (5–23%) |
18% (10–32%) |
23% (14–36%) |
24% (14–39%) |
26% (15–41%) |
| >40 |
5% (2–12%) |
9% (4–18%) |
11% (5–22%) |
12% (6–24%) |
13% (6–26%) |
Poziom AMH a starzenie jajników
| Poziom AMH ng/ml |
Interpretacja |
Oczekiwana odpowiedź na FSH |
Ryzyko przerwania cyklu stymulacji |
Przewidywany wskaźnik ciąż z IVF |
| >3,0 |
Wysoki, częsty PCOS |
Bardzo wysoka |
Niska |
Normalna |
| 1,0–3,0 |
Normalna |
Dobra |
Niska |
Normalna |
| 0,4–0,9 |
Niska |
Obniżona |
Podwyższona |
Obniżona |
| <0,4 |
Bardzo niska |
Bardzo słaba |
Bardzo wysoka |
Obniżona |
Poziom FSH a rezerwa jajnikowa
| Poziom FSH w 3. dniu cyklu |
|
FSH interpretacja |
| <10 |
Normalny poziom FSH |
Oczekiwana dobra odpowiedź stymulacji jajników |
| 10–12 |
Graniczne FSH |
Odpowiedź na stymulację może być w jakiś sposób ograniczona |
| 13–15 |
podwyższone FSH |
Ograniczona rezerwa jajnikowa. Obniżona odpowiedź na stymulację |
| 16–20 |
Znacząco podwyższone FSH |
Znaczące obniżona odpowiedź na stymulację |
| >20 |
Bardzo słaba lub żadna odpowiedź na stymulację |
Czy i kiedy rozważyć in vitro z komórkami jajowymi dawczyni?
- AMH < 0,4 ng/ml,
- FSH > 16 IU/l,
- AFC < 5,
- >3 cykli IVF bez ciąży klinicznej.
Kiedy możemy mówić o stracie czasu reprodukcyjnego?
Choć niepłodność definiujemy jako rok regularnego współżycia bez zabezpieczeń, u pacjentek po 35. roku życia, które przeszły leczenie gonadotoksyczne (chemio- lub radioterapia), miały usunięty fragment albo jeden z jajników, bądź których matki czy siostry wcześnie przeszły menopauzę, poziom AMH należy oznaczyć wcześniej. Nie zaszkodzi już na początku starań. Prawidłowy utwierdzi parę, że mogą spokojnie i przyjemnie kontynuować starania naturalne.
Poziom pomiędzy 0,7 ng/ml a 1,2 ng/ml wskazuje na obniżoną płodność; wykwalifikowany lekarz w klinice leczenia niepłodności kompetentnie doradzi dalsze postępowanie i ramy czasowe starań naturalnych. Wynik poniżej 0,7 ng/ml wymaga pilnej konsultacji ze specjalistą medycyny rozrodu, gdyż szanse na naturalną ciążę są nikłe, a każdy nieudany cykl jeszcze pomniejsza, już prawie nieobecną, rezerwę jajnikową. Choć brak jest międzynarodowego konsensusu, większość ekspertów odradza próbę hiperstymulacji jajników do in vitro i od razu skorzystanie z dawczyni komórek jajowych przy poziomie AMH poniżej 0,4 ng/ml.
Autorki: Karina Sasin, Maja Radowska
Tekst raportu o rezerwie jajnikowej ukazał się w magazynie”Chcemy Być Rodzicami” (nr 10/2018). E-wersje tego i innych wydań znajdziesz TUTAJ: e.chbr.pl.